معرفى كتاب
«الإيمان و الكفر فى الكتاب و السنة» كتابى است كلامى به زبان عربى،تاليف آيت الله جعفر سبحانى از علماى معاصر شيعه، كه به بررسى موضوع ايمان و كفر از ديدگاه قرآن كريم و سنت شريف نبوى مى پردازد.در اين كتاب حقيقت ايمان و كفر و حدود هر يك كاملا بيان شده و تفاوت ميان اسلام و ايمان مورد بررسى قرار مى گيرد و به نقد و بررسى حكم تكفير اهل قبله توسط فرقه وهابيت پرداخته شده، ثابت مى شود كه تكفير اهل قبله مادامى كه متدين به توحيد بارى تعالى و معتقد به رسالت پيامبر گرامى اسلام هستند رويه‌اى كاملا اشتباه است.با ابطال اين ديدگاه اين نتيجه به دست مى آيد كه تمام طوائف و فرق اسلامى زير سايه اعتقاد به توحيد و رسالت پيامبر خاتم (ص)در زمره مسلمانان داخل اند و تكفير ايشان به هيچ وجه صحيح نمى باشد.
ساختار كتاب
اين كتاب داراى يك مقدمه و ده فصل است:
مولف در مقدمه، اهميت بحث و بررسى درباره موضوع ايمان و كفر را در عصر حاضر، به جهت آنكه «ايمان»تنها رشته اى است كه فرق اسلامى را به هم پيوند مى دهد،يادآور ميشود و تمسك به اين رشته را براى استحكام پيوند موجود ميان امت اسلامى ضرورى و لازم ميشمارد.
فصول كتاب
1- تعريف لغوى و اصطلاحى ايمان:
«ايمان»به معناى «امن» در مقابل «خوف»و «تصديق» استعمال ميشود. معناى «تصديق»را بسيارى از متكلمين در تعريف ايمان گنجانده‌اند و برخى ديگر آن را به «معرفت »و «شناخت»تعريف كرده‌اند.
اما از جهت اصطلاحى ،درصورتى كه ايمان به معناى تصديق باشد بايد ديد به كدام يك از اقسام آن مى توان بسنده كرد:
الف:ايمان به معناى اقرار به زبان و لو شخص در قلب كافر باشد.
ب:ايمان به معناى تصديق قلبى و لو شخص به زبان اظهار كفر كند.
ج:ايمان علاوه بر تصديق قلبى نيازمند تصديق زبانى نيز هست.اما عمل بر طبق ايمان از ثمرات ايمان است و در معناى ايمان دخالتى ندارد.
د:ايمان علاوه بر تصديق قلبى و اقرار زبانى،عمل به جوارح و اركان را هم مى طلبد.
مولف در پايان يادآور مى شود كه عموم فقيهان و متكلمان اهل سنت و شيعه به كفايت قسم سوم از معانى ايمان باور دارند و عمل را كمال ايمان معرفى مى كنند و اين بدين معناست كه فرق ميان مومن و كافر همان تصديق قلبى همراه با اقرار زبانى است.
2- آيا عمل جزء ايمان است يا نه؟
در اين فصل مولف با هدف رد ديدگاه خوارج و معتزله كه ايمان را مركب از تصديق به قلب به علاوه عمل به اعضاء و جوارح مى دانند ،به آياتى از قرآن كريم و نيز احاديثى از پيامبر اكرم(ص)استناد مى كند كه نشان مى دهد عمل هيچ گونه مدخليتى در مفهوم ايمان ندارد.
در ادامه به نقد و بررسى ادله طرفداران مدخليت عمل در مفهوم ايمان پرداخته مى شود.
3- افزايش و كاستى ايمان: در اين فصل اين سوال مطرح مى شود كه آيا ايمان قابل افزايش و يا كاهش هست يا نه؟
جمهور متكلمان بر اين باورند كه چنانچه ايمان تنها عبارت از تصديق باشد و عمل مدخليتى در مفهوم آن نداشته باشد ،به هيچ وجه قابل افزايش و كاهش نيست اما اگر به معناى تصديق مقارن با عمل باشد قابل فزونى و كاستى خواهد بود.اما قاضى عضدالدين ايجى، سيد رضى و... قائل به بروز فزونى و كاستى در ايمان به معناى تصديق هستند.مولف نيز ايمان را هم در طرف عقيده و هم در طرف عمل قابل افزايش و كاهش ميداند.
4- آنچه ايمان بدان واجب است:
به نظر مولف ايمان مركّبى حقيقى است كه اجزاء آن همه به هم وابسته و پيوسته‌اند و چنانچه يكى از اين اجزاء از بين برود ،اصل ايمان نيز از ميان خواهد رفت.
وى سپس يادآور مى شود كه آنچه پيامبر(ص)از جانب خداوند براى بندگان آورده است و ايمان بدان واجب است دو قسم است:
يك قسم از آنها به تفصيل معلوم است مثل توحيد،حشر،وجوب نماز و زكات و قسم ديگر به نحو اجمالى كه در لابلاى كتاب و سنت گنجانده شده است.در پايان مولف به بيان اين نكته مى پردازد كه مسائل فرعى و اصلى اسلام گرچه هر دو جزء حقيقت اسلام هستند اما اذعان قلبى تفصيلى بدانها لازم و ضرورى نيست ،بلكه ايمان اجمالى نسبت بدانها كفايت مى كند.
5- تعريف «كفر»و اسباب و اقسام آن:
كفر در لغت به معناى پوشاندن و در اصطلاح به معناى عدم ايمان نسبت به كسى است كه شانيت ايمان را داراست.بنابراين ميان «ايمان»و «كفر»نسبت عدم و ملكه برقرار است.
مولف اسباب كفر را اينگونه مى داند:
الف:انكار آنچه ايمان بدان تفصيلا واجب است، مانند انكار صانع،انكاررسالت پيامبر اسلام و....
ب:انكار آنچه منكر علم دارد كه جزء اسلام است ،چه آن چيز ضرورى اسلام باشد يا غير ضرورى و چه اصل عقيدتى باشد يا حكم شرعى.
ج:انكار ضروريات اسلام.
اقسام كفر
ا)كفر انكار،ب)كفر جحود،ج)كفر عناد،د)كفر نفاق و....
6- تكفير اهل قبله
پس از آشنايى با آنچه انسان را از ايمان خارج و در كفر داخل مى سازد روشن مى شود كه تكفير فرقه اى از فرق مسلمان مادامى كه به شهادتين اقرار دارند و هيچ يك از ضروريات اسلام را انكار نمى كنند كارى اشتباه است.مولف براى اثبات اين امر به كلمات برخى از علماى اهل سنت استناد كرده و شواهد فراوانى از سنت نبوى بر اين ادعا اقامه مى كند.
در ادامه اين فصل مولف به برخى از تهمت هايى كه به شيعه نسبت داده شده پاسخ گفته و به دفاع از برخى معتقدات شيعى نظير اعتقاد به عصمت ائمه اثناعشر،بداء،علم ائمه (ع)به امور غيبى و... مى پردازد.
7-تفاوت ميان اسلام و ايمان:
مولف «اسلام»را از جهت لغوى به معناى سلامت دانسته و به تعريف آن از ديدگاه قرآن و سنت مى پردازد.از ديدگاه مولف اسلام در قرآن كريم داراى سه معنا است:
اسلام در مقابل ايمان،تسليم زبانى و تصديق قلبى،تسليم قلبى علاوه بر تصديق قلبى.
اما اختلاف اسلام و ايمان از منظر سنت به سه نحو قابل تصور است:
1-اختلاف به شرط بودن عمل و عدم اشتراط آن.بنابراين در صدق اسلام ،اقرار تنها،بدون عمل،كفايت مى كند اما در صدق ايمان،همراهى آن با عمل ضرورى است.
2-باورداشت ولايت ائمه اثنا عشر(ع).بنابراين تصوير اسلام و ايمان يكى هستند جز اينكه در ايمان اعتراف به ولايت امامان دوازده گانه لازم و ضرورى است.
3-مصون بودن جان و مال از آثار اقرار به شهادتين است و اسلام است و لو تصديق قلبى ثابت نگردد.
8- ضرورت فراگيرى عقائد به نحو علمى:
مولف معتقد است كه در تحصيل عقائد نه مى توان تقليد كرد و نه به ظن و گمان اكتفا نمود بلكه لازم است به تحصيل يقين پرداخت.سپس به بيان ادله لزوم معرفت يعنى لزوم دفع ضرر محتمل و وجوب شكر منعم اشاره مى كند.
در ادامه به بيان حكم جاهل مقصر پرداخته و در اين باره در دو مقام ثبوت و اثبات به بحث و بررسى مى پردازد.
9- دفاع از حقيقت:
در اين فصل مولف به رد دعاوى يكى از مفتيان وهابى معاصر به نام «جبرين»كه در پاسخ به استفتايى ساختگى، اتهاماتى را متوجه شيعه ساخته و ايشان را خارج از دين اسلام معرفى كرده است مى پردازد.
10- وحدت اسلامى:
در اين فصل مولف به بيان آيات و احاديثى مى پردازد كه در آنها سفارش اكيد به وحدت امت اسلامى صورت گرفته و از فتنه ايجاد تفرقه و اختلاف ميان امت اسلامى كه برخى با قلم و قدم بدان دامن مى زنند پرهيز داده شده است.
در پايان اين كتاب دو رساله با عناوين «رساله فى حياه السيد المسيح بعد الرفع»و «رساله المناهج التفسيريه»آمده است.
رساله اول را مولف در پاسخ به نامه اى كه از آلمان توسط جوانى فلسطينى براى وى ارسال شده بود به نگارش درآورده و در آن با استناد به آيات قرآن كريم و سنت نبوى ،به موضوع زنده بودن حضرت مسيح(ع)پس از رفتن به آسمان پرداخته است.
در رساله دوم ، به بيان روش هاى تفسيرى و درست و نادرست آن و...مى پردازد.
